tos, consolamini pusillanimes, suscipite infirmos, patientes estote ad omnes. Videte ne quis malum pro malo alicui reddat; sed semper, quod bonum est sectamini in invicem, et in omnes. Semper gaudete, sine intermissione orate, in omnibus gratias agite. Hæc est enim voluntas Dei in Christo Jesu in omnibus vobis. Spiritum nolite exstinguere, prophetias nolite spernere; omnia autem probate, quod bonum est tenete. Ab omni specie mala abstinete vos. Ipse autem Deus pacis sanctificet vos per omnia, ut integer spiritus vester, et anima, et corpus sine querela in adventu Domini nostri Jesu Christi servetur (II Thess. 5). Data calendis Martii, Lampadio et Oreste viris clarissimis consulibus (anno Christi 530).

EPISTOLA III (OLIM II).

AD SABINAM.

Laudat in ea studium cultumque in ecclesiam, quodque stirpis honores vanamque pompam religioni posthabeat.

sacris canonibus sacrificia in domibus offerri prohi- A tres, ut dicta apostolici replicemus, corripite inquiebita sunt, sed in tabernaculis, divinis precibus a pontificibus dicatis, et in mensis Domino sacratis, et in sacra unctione a pontificibus delibutis, pro summa (ut præfixum est) necessitate, et non pro libitu cujusquam et pigritia agatur. (Statutum) Satius ergo est, missam non cantare (Concil. Paris. lib. 1, cap. 47; et Capitul. vii, 334), aut non audire (S. Gregor. ep. 18, lib. m), quam in illis locis ubi fieri non oportet: nisi (ut sæpe dictum est) pro summa contingat necessitate, quoniam necessitas non habet legem. Unde scriptum est: Vide ne offeras holocausta tua in omni loco quem videris, sed in loco quem elegerit Dominus Deus tuus (Deut. x). Et in Exodo legitur : Vos vidistis, quia de cœlo locutus sum vobis: Non facietis devs argenteos, nec deos aureos facietis vobis; B altare de terra facietis mihi, et offeretis super illud holocausta et pacifica vestra; oves vestras et boves in omni loco in quo memoria fuerit nominis mei (Exod. xx). Et sicut non alii quam sacrati Domino sacerdotes debent missas cantare, nec sacrificia super altare offerre: sic nec in aliis quam in præfatis Domino sacratis locis missas cantare aut sacrificia of. ferre licebit. Si autem, ut legitur in concilio Laodieensi (ex versione Dionysii Exigui) capite 26, quod (a) hi qui non sunt ab episcopis ordinati tam in ecclesiis quam in domibus exorcizare non possunt, multo magis (minus) majoris gradus ministeria, nisi ab eis qui ad eos gradus sunt sacrati quibus fungi debent officia agi vel sacrificia offerri licet. Quod autem (ut paulo superius prælibatum est) oblationes C in domibus offerri non debent, in eodem concilio capite 58 (b) prohibitum habetur, ita: Non oportet in domibus oblationes celebrari ab episcopis et presbyseris. Solemnitates vero dedicationum ecclesiarum et sacerdotum per singulos annos solemniter sunt celebrandæ, ipso Domino exempla dante, qui ad festum dedicationis templi, omnibus id faciendo dans formam, cum reliquis populis eamdem festivitatem celebraturus venit, sicut scriptum est: Facta sunt encania in Hierosolymis, et hiems erat; et ambulabat Jesus in templo, in porticu Salomonis (Joan. x). Quod autem octo dierum sint encænia celebranda, in libro Regum (111 Reg. vin), peracta dedicatione templi, reperies (reperietis).

II. De ecclesiarum vero consecratione (S. Leo, D epist. 92, cap. 15) quoties dubitatur, et nec certa scriptura, nec certi testes existunt, a quibus consecratio sciatur, absque ulla dubitatione scitote eas esse consecrandas, ne talis trepidatio faciat deteriorationem: quoniam non monstratur esse iteratum quod nescitur factum. His, fratres, testimoniis Scripturarum apostolica auctoritate confirmatis, consultis vestris breviter respondisse sufficiat. Vobis tainen prævidendum est, et omnibus prædicandum, ut illicita non agantur, et Domini præcepta conserventur, et fideliter peragantur. Rogamus autem vos, fra

(a) Burch. inserit si. (b) Cap. 59.

Singulare membrum Ecclesiæ, tuæ religionis amplitudinem existere, et a nobis reverentissime coli, satis est omnibus manifestum. In ipso enim apice nobilitatis, inulto nobiliorem Ecclesiæ devotionem impendis, et magis læta Christi agnitione præceptis ejus obtemperas, et in fide potius exsultas, quam tanti generis flore jactaris. Summa virtus (Summæ virtutis) est vicisse gloriam carnis, et magna est Christi gratia (magnæ gratiæ) nobilitatem moribus superasse, domina filia merito illu stris. Certa igitur existens, dilectissima, vitæ hujus, quæcunque sunt, spatia æternis divinisque officiis illustrare contende, ut qui insignem te præstitit, reddat sibi per sæcula clariorem.

Quapropter tuam hortamur dilectionem, ut bonum, quod cœpisti, semper implere non differas; quia non laudatur initium, sed finis. Sapientiam enim te hortamur diligere et scrutari, ut rationabiliter et sapienter disponas et judices ea quæ tibi commissa sunt, dicente Domino per prophetam : Erudimini, qui judicatis terram. Time ergo Dominum, et mandata ejus serva, et dilige eum totis visceribus, et proximum tuum sicut teipsum. Deus altissimus creavit sapientiam in Spiritu sancto, et vidit, et dinumeravit ea terram, et mensus est, et effudit illam super omnia opera sua, et super omnem carnem secundum datum suum præbuit illam diligentibus se. Timor Domini, gloria et gloriatio, et corona exsultationis. Timor Domini delectabit cor, et dabit lætitiam et gaudium in longitudinem dierum. Timenti Dominum bene erit in extremis, et in die defunctionis suæ benedicetur. Dilectio Dei honorabilis sapientia; quibus autem apparuerit in visu, diligunt eam in visione, et in agnitione magnalium suorum. Initium sapientiæ timor Domini; et cum fidelibus in vulva concreatus est, et cum electis feminis graditur, et cum justis et fidelibus agnoscitur. Timor Domini, scientiæ religiositas. Religiositas custodiet, et justificabit cor, jucunditatem atque gaudium dabit. Timenti Que sequuntur descripta sunt ex epist. 13 Innocentii quæ est ad Julianami. Tom. III, p. 25.

adducens gratiam et gloriam. Ne accipias faciem adversus faciem tuam, nec adversus animam tuam mendacium. Non reverearis proximum tuum in casu tuo, nec retineas verbum in tempore salutis. Non abscondas sapientiam tuam in decore ejus. In lingua enim agnoscitur sapientia, et sensus, et scientia, et doctrina in verbis veritatis (verbo sensati), et firmamentum in operibus justitiæ. Non contradicas veritati ullo modo, el de mendacio ineruditionis tuæ confundere. Non confundaris confiteri peccata tua; et ne subjicias te omni homini pro peccato. Noli resistere contra faciem potentis; nec coneris contra ictum fluminis. Pro justitia agonizare pro anima tua, et usque ad mortem certa pro justitia, et Deus expugnabit pro te inimicos tuos. Noli citatus esse in lingua tua; et inutilis et remissus in operibus tuis. Noli esse sicut leo in domo tua, evertens domesticos tuos, et opprimens subjectos tibi. Non sit tibi manus tua porrecta ad accipiendum, et ad dan dum collecta. His fulta Scripturarum auctoritatibus semper sta recta, et a via veritatis ne avertaris, ut gratiam Dei acquiras, et bonorum hominum amicitia fruaris tantoque tua voluntas (mens) facilius ab amore hujus sæculi exeat, quanto et impellitur, dum vocatur. Nam nos et præsentes vos videre cupimus, et absentibus per epistolar saltem colloqui desideramus. Unde et optamus, ut vos beatus Petrus apostolorum princeps ad sua limina feliciter perducat, quatenus in omnipotentis gratia perfrui vestra præsentia mereamur. a Data XII calendas Novembris (ann. 530 exeunte Octobri sedebat Romæ Bonifacius, non Felix), Lampadio et Oreste viris clariss,

Dominum bene erit, et in diebus consummationis illius A Est enim confusio adduçens peccatum, et est confusio benedicetur. Plenitudo sapientiæ est timere Dominum, et plenitudo a ructibus illius. Omnem domum illius implebit a generationibus, et receptacula a thesauris illius. Corona sapientiæ, timor Domini, replens pacem et salutis fructum; et vidit, et dinumeravit eam, utraque autem sunt dona Dei. Scientiam et intellectum prudentiæ sapientia compartietur, et gloriam tenentium se exaltat. Radix sapientiæ, est timere Dominum, et rami illius longævi. In thesauris sapientiæ, intellectus et scientiæ religiositas: exsecratio autem peccatoribus, sapientia. Timor Domini expellit peccatum; nam qui sine timore est, non poterit justificari. Iracundia enim animositatis illius, subversio illius est. Usque in tempus sustinebit patiens, et postea redditio jucunditatis. Bonus sensus usque ad tempus abs- B condet verba illius, et labia multorum enarrabunt sensum illius. In thesauris sapientiæ significatio discipling; exsecratio autem peccatori cultura Dei. Fili, concupiscens sapientiam, serva justitiam, et Deus præbebit illam tibi. Sapientia enim ét disciplina, timor Domini; et hoc, quod beneplacitum est illi, fides et mansuetudo, et adimplebit thesauros illius. Contumax non sis, et incredibilis timori Domini, et ne accesseris ad illum duplici corde. Ne fueris hypocrita in conspectu hominum, et non scandalizeris labiis tuis. Attende in illis, ne forte cadas, et ponas scandalum animæ tuæ, et adducas inhonorationem tibi, et revelet Deus absconsa tua. Pro fide et justitia, ac pro salute anima certa semper, et pro adjutorio fratrum viriliter age, ut a Domino recipias remunerationem. Scriptum C est enim (Eccli. Iv): Fili, conserva tempus, et devita a malo. Pro anima tua non confundaris dicere verum.

Data x calend. Novembris.] Hæc chronologia menstrua mendosa est (sed et tota epist. ficta). Nam

COSS.

hoc mense Bonifacius jam pontifex creatus erat, ut patet supra. SEV. BINIUS.

EODEM TEMPORE.

PROSPER EX MANICHEO CONVERSUS. PROSPERI ANATHEMATISMI

ET FIDEI CATHOLICÆ PROFESSIO.

CAPITULA SANCTI AUGUSTINI QUÆ DEBEANT PUBLICA VOCE D
RELEGERÉ ET MANU PROPRIA SUBSCRIBERE IN QUIBUS
SUSPICIO EST QUOD MANICHÆI SINT.

I. Qui credit duas esse naturas ingenitas diversis principiis existentes, unam bonam, quod est Deus, alteram malam, quam non creavit Deus, sibi invicem adversantes, anathema sit (In codice Gervasiano habentem principes suos, et mala sua quæ non creavit Deus, anath. sit).

II. Qui credit duas naturas bellum inter se gessisse et partem naturæ Dei in eodem bello principibus tenebrarum, et omnibus gentibus ad malam naturam pertinentibus fuisse permixtam et ab eis teneri colligatam, oppressam, inquinatam, per quod et credi facit Dei naturam esse mutabilem et coinquinabilem, anathema sit.

III. Qui credit partem Dei ligatam et inquinatam teneri in dæmonibus, et in omnibus animalibus, fructuumque (fruticumque) generibus, et per escas Manichæorum electorum solvi atque purgari; ut credatur pars Dei polluta teneri in cucumeribus, in melonibus, et radiculis, et porris, et quibuscunque vilissimis herbulis (herbis), et ei subveniri, cum ab electis Manichæorum ista eduntur, anathema sit.

IV. Qui credit hominem primum (qui est appellatus Adam) non a Deo factum, sed a principibus tenebrarum genitum, ut pars Dei, quæ in eorum membris captiva tenebatur, copiosius et abundantius in eo teneretur, anathema sit.

V. Qui credit eo modo creatum hominem, quod masculi et feminæ principes tenebrarum concubuis

divinitatis ascribit, et non sicut reliquam creaturam ad ministerium humanum a Domino cœli ac terræ conditam, anathema sit.

sent, et fetus suos majori principi tenebrarum de- A rendam, et honorem eis, vel luci isti visibili aliquid dissent, et ille omnes comedisset, et cum sua conjuge concubuisset, atque ita ex illa Atlautem queni blasphemant patrem Adæ generasset, ligans in illo magnam partem Dei, quæ ligata fuerat in omnibus fetibus principum tenebrarum, quos ei manducandos dederunt, anathema sit.

XIV. Qui credit omnem carnem quadrupedum, serpentium, volatilium et natatilium, vel omnium que in mundo sunt, non a Deo vero creatam, sed a principibus tenebrarum, anathema sit.

XV. Qui symbolum vel orationem Manichæorum non detestans, sed venerans, aut recordari, aut ore proferre voluerit, anathema sit.

XVI. Qui credit animas humanas ex substantia Dei esse, et corpora humana a principe tenebrarum vel facta vel fieri, anathema sit.

VI. Qui credit principes tenebrarum ligatos esse in cœlo velut sphæra, habentes in se colligatam in angustiis atque angoribus vitalem substantiam, hoc est partem Dei, et modo liberari de membris eorum, cuin beatus pater, qui lucidas naves habet diversoria et habitacula, id est solem et lunam, virtutes suas transfigurat in feminas pulchras, quas opponit concupiscendas masculis principum tenebrarum; et in masculos pulchros, quos opponit concupiscendos B angelum bonum, et propria voluntate per sufeminis principum tenebrarum, ut per ipsam concupiscentiam solvatur ex eis vitalis substantia, id est pars Dei, et ex eorum membris liberata purgetur, anathema sit.

VII. Qui credit partem Dei, quæ de admixtione (commixtione) gentis tenebrarum non potuerit liberari atque purgari, damnari eam, et in æternum affigi (affici) horribili globo, in quo globo includitur gens tenebrarum, anathema sit.

VIII. Qui credit legem quæ data est per Moysem non esse a bono et vero Deo datam, et (nec) Spiritu Dei boni et veri locutos prophetas qui fuerunt in populo Israel, et in canone Scripturarum divinarum habentur apud catholicam Ecclesiam, anathema sit.

IX. Qui credit non habuisse veram carnem Filium Dei Jesum Christum, neque ex semine David natum esse de virgine Maria, neque verum corpus habuisse, nec veram carne mortem fuisse perpessum, et a mortuis resurrexisse, sed tantummodo spiritum fuisse (sine carne), sic autem in carne apparere voluisse, ut et caro putaretur quæ non erat; atque hoc modo contradicit Evangelio, Domino ipso dicente: Videte manus meas et pedes meos: palpate et videte, quia spiritus ossa et carņem non habet, sicut me videtis habere (Luc. XXIV). Qui ergo sic confitetur Christum Deum verum, ut integrum etiam hominem neget, anathema sit.

XVII. Qui credit diabolum non esse a Deo factum

perbiam lapsum factum esse diabolum, eumdemque asserit non esse inter reliquos angelos a Deo creatum, sed semper coæternum Deo fuisse, anathema sit.

XVIII. Qui credit Manem, sive Manichæum, qui suprascripta omnia quæ anathemate et damnationa sunt digua prædicavit, Spiritum sanctum habuissa Paracletum, cum ea omnia docere non potuit Spiritus veritatis, sed spiritus falsitatis, anathema sit.

XIX. Anathema etiam ipsi Mani, vel Manichæo, qui omues supradictas impietates, et alias sacrilegas et damnabiles fabulas docuit et conscripsit, et credendas miseris persuadere conatus est, intendens spiritibus seductoribus, et doctrinis dæmoniorum et Cmendaciloquorum.

XX. Anathema Adimanto, et omnibus discipulis ac sectatoribus ejus; et, sicut jam dictum est, qui in eum Spiritum Paracletum venisse credit, anathema sit.

XXI. Omnibus etiam supradicta perversitatis auctoribus, et doctrinæ, vel legi eorum, vel omnibus secretis, et catholicæ fidei contrariis, orationibus ac sacrilegiis eorum, et cunctis scripturis eorum quæ citra canonem habentur Ecclesiæ, quas fides recta non suscipit, anathema sit.

ABJURATIO ET PROFESSIO PROSPERI.

In Christi nomine, ego Prosper hanc chartulam anathematis Manichæorum relegi, et anathema dicens omnibus suprascriptis erroribus, manu pro

X. Quicunque adventum Spiritus Paracleti, quem Dominus in Evangelio promittit esse venturun in D pria subscripsi, et repudiatis omnibus eorum impieapostolos, post ascensionem Domini, in die Pentecostes, non statim credit impletum; sed post multos annos in Mane vel in Adimanto discipulo ejus venisse credit, anathema sit.

tatibus, fide plenissima doctrinis eorum et traditionibus anathema dixi et dico; et me quæcunque Ecclesia catholica confitetur credere et sequi in omnibus sub testificatione divina polliceor atque promitto. Not. sub die XIII calendas Decembris, Olybrio Juniore viro clarissimo consule (anno Christi 526).

NOTA JACOBI SIRMONDI, S. J.

In codice Ecclesiae Lugdunensis, qui hæc capitula nobis suppeditavit, subjiciuntur concilio Carpentoractensi sed consulum ordo exigit ut antecedant. Olybrius enim anno Christi 526 consulatum gessit,

pendice penultimna ad tom. X operum omnium S. Augustini.

27

PROSPERI EX MANICHEO CONVERSI ANATHEMATISMI ET FIDEI PROFESSIO.

28

Mavortius anno sequenti. His porro simillima sunt, A lum timuit. Quid tu gloriaris quia non times honisi quod pauciora quæ apud S. Augustinum tomo X in appendice leguntur sub hoc titulo: Commonitorium B. Augustini ad Ecclesiam (universam Ecclesiam destinatum) sub qua cautela Manichæi, si conversi fuerint, suscipi debeant.

OBSERVATIO PHILIPPI LABBE, S. J.

In veteri codice, qui est in bibliotheca collegii Gervasiani Parisiis, diciturque fuisse liber prioratus S. Salvii episcopi et martyris ad Valentianas in marchia Franciæ scriptus tempore Hugonis prioris, post librum S. Augustini de Hæresibus ad Quodvultdeum episcopum proxime sequuntur nonnulla, quæ lucem concilient præcedenti opusculo.

ITEM AUGUSTINUS EPISCOPUS ECCLESIÆ CATHOLICE.

Jam anathemavi Manichæum, et doctrinam ejus et spiritum qui per eum tam exsecrabiles blasphemias locutus est, quia spiritus seductor erat, non veritatis, sed nefandi erroris, et nunc anathemo supradictum Manichæum et spiritum erroris ipsius. Ego Felix qui Manichæo credideram nunc anathemo eum et doctrinam ipsius et spiritum seductorem qui in illo fuit, qui dixit Deum Patrem suum genti tenebrarum miscuisse naturam, et eam turpiter liberare, ut virtutes suas transfiguret in feminas contra masculina dæmonia, ita ut postea reliquias ipsius partis suæ configat in æternum labe tenebrarum. Has omnes et cæteras blasphemias Manichæi anathemo.

Ego conversus unus ex Manichæis scripsi, quia si discessero antequam gesta subscribantur sic suum habendus ac si Manichæum non anathematizaverim.

Felix conversus ex Manichæis dixi sub testificatione Dei me omnia vera confiteri, de quo scio esse Manichæos vel Manichæas in partes Cæsarienses Mariam et Lampadiam uxorem Mercurii argentarii, cum quibus etiam apud electum Eucharisum pariter oravimus, Cæsariam et Lucillam filiam suam, Candidum qui commoratur Thipasa, Victorinam, Hispanam, Simplicianum Antonini patrem, et Paulum et sororem suam qui fuit Hippone, quas etiam per Mariam et Lampadiam scivi esse Manichæas. Hoc tantum scio. Quod si aliud inventum fuerit me scire supra quam dixi, me reum ego ipse confiteor.

COMMONITORIUM SANCTI AUGUSTINI EPISCOPI AD PRESBY-
TERUM MANICHEUM.

minem, cum Deum talem tibi fingas qui tenebras timuit, ut commisceret bonum et malum. Noli autem extolli animo sicut scripsisti, quia vos magnos facimus eo quod impedire volumus venena vestra, ne ad homines pestilentia serpat. Non enim apostolus quos canes appellat, magnos facit cuin dicit: Cavete canes; aut illos magnos faciebat, quorum sermonem dicebat serpere ul cancer. Itaque denuntio tibi in nomine Christi, ut si paratus es solvere quæstionem, in qua defecit præcessor tuus Fortunatus, et ita hinc ierat, ut non rediret nisi cum suis disputatione collata inveniret quid contra respondere posset, disputes cum fratribus. Si autem ad hoc non es paratus, discede hinc et noli pervertere vias Domini et illaqueaBre, et venenis inficere animas infirmas, ne adjuvante dextera Domini nostri quomodo non putaveris erubescas.

COMMONITORIUM SANCTI AUGUSTINI EPISCOPI ECCLESIÆ
CATHOLICÆ, QUOMODO SIT AGENDUM CUM MANICHÆIS
QUI CONVERTUNTUR, ET QUOS POENITET HUJUS NEFANDI
ERRORIS.

Cum anathematizaverint eamdem hæresim Mani.
chæorum secundum formam infra scriptam ; libel-
lumque dederit unusquisque eorum confessionis et
pœnitentiæ suæ, atque anathematis eorum petens
in ecclesia vel catechumeni, vel pœnitentis locum, si
libellus ejus** episcopo placuerit, eumque suscepe-
rit, det ei epistolam cum die et consule, ut nullam de
superiore tempore molestiam, vel de publicis legibus,
vel de disciplina ecclesiastica patiatur. Et post ip-
C
sum diem si aliquibus indiciis Manichæus apparuerit,
sentiat justitiæ severitatem, quæ talibus rebus adhi-
benda est, id est, ut ab ejus consortio, vel amicitia,
vel quacunque societate christiani se abstineant se-
cundum apostolicam disciplinamı (auctoritatem).

Commendentur autem qui epistolas ab episcopo acceperint religiosis catholicis vicinis vel cohabitatoribus suis, sive clericis, sive laicis, per quorum erga se curam frequentent audientiam sermonis Dei, et quorum testimonio possint innotescere. Nec facile admittantur ad baptismum si catechumeni sint, nec ad reconciliationem, si pœnitentiæ locum acceperint, nisi periculo mortis urgente, vel si eos aliquanto tempore probatos esse cognoverint episcopi per eorum testimonium quibus fuerint com

Forma ergo, secundum quam debent banc heresim qui corriguntur, anathematizare, ista est.

I. Qui credit duas esse naturas, etc., quæ paulo ante sunt excusa nonnullis omissis, ut in nola articuli XI strictim observavimus.

Sine causa tergiversaris, cum longe appareat qua- D mendati. lis sit. Qui tecum locuti sunt fratres, indicaverunt mihi. Bene quia non times mortem, sed eam mortem debes timere quam tibi ipse facis talia de Deo blasphemando, et quod intelligis mortem istam visibilem quam omnes homines norunt separationem esse mentis a corpore non est magnum intelligere. Sed quod adjungis de vestro separationem esse boni a malo, si mens bonum est, et corpus malum, qui ea commiscuit non est bonus: dicitis quia Deus bonus ista commiscuit. Ergo aut malus est, aut ma

ITEM FORMA EPISTOLE

QUAM DAT EPISCOPUS CONVERSIS ISTA EST.

Quoniam te Manichæorum auditorem pœnitet fuisse, sicut ipse confessus es anathema dicens blasphemiis et impiissimæ atque immundissimæ hæresi eo

gata de quodam episcopo ipsius sectæ. Indidem quoque gravissima sustulimus menda, ut ex collations colliges.

rum, ex quo te non nisi fides catholica salvum fecit, A monasterio, vel in xenodochio, donec appareant habebis hanc epistolam adversus eos qui tibi temporis præteriti errorem, quantum ad istam nefariam pertinet sectam, objiciendum putaverint, quæ scripta est die illo et consule illo.

ANNIS DXXX-DXXXI.

BONIFACIUS PAPA II.

NOTITIA.

(Ex libro pontificali.)

a Bonifacius natione Romanus, ex patre Sigisbul- B reclusit, quasi d damnans Dioscorum, et congregavit