LUCII CECILII FIRMIANI

LACTANTII

OPERA OMNIA,

AD PRESTANTISSIMAM LENGLETII-DUFRESNOY EDITIONEM EXPRESSA ;
BUNEMANNI, O. F. FRITZCHE, N. LE NOURRY CÙM EMENDATIONIBUS TUM
DISQUISITIONIBUS CRITICIS AUCTA:

EDITIO NOVISSIMA,

QUÆ OMNIUM INSTAR ESSE TOTEST, AD OCTOGINTA ET AMPLIUS MSS. CODICES EDITOSQUE
QUADRAGINTA COLLATA NOTISQUE UBERÌORIBUS ILLUSTRATA.

PRÆCEDUNT

S. MARCELLINI PAPÆ, S. MARCELLI PAPÆ, S. EUSEBII PAPE, S. MELCHIADIS PAPÆ,,
ANONYMI, CELSI, OMNIA QUE EXSTANT

i.

NOTITIE BIOGRAPHICÆ

NECNON ET BIBLIOGRAPHICE

DE SANCTIS PONTIFICIBUS ROMANIS

MARCELLINO, MARCELLO, EUSEBIO, MELCHIADE,

ET DE RHETICIO EDUENSI EPISCOPO.

§ I. — Quando et quamdiu sederit.

Eusebius hunc papam annis novem Ecclesiam gubernasse tradit, atque ejus mortem in Chronico ad annum Christi 304 refert. Ita ille annos octo cum uno inchoato pro novem computans, cum Bucheriano catalogo consentit, in quo legimus: ‹ Marcellinus annis vii, mensibus in, diebus xxv, fuit temporibus Diocletiani et Maximiani ex die pridie Kalendas Julias, a consulibus Diocletiano vi et Constantio 11, usque in consulatům Diocletiani Ix, et Maximiani vii. Unde sequitur ut Marcellini electio seu ordinatio anno 296, Junii xxx die, adeoque feria tertia; ac mors anno 301, Octobris xxiv die consignandæ sint, licet festum ejus plerorumque martyrologiorum auctoritate xxvi Aprilis die celebretur.

§-II. De antiqua fabula qua Marcellinum idolis thus obtulisse vulgatum est.

1. Marcellinum idolis thus obtulisse ac sacros libros tradidisse, jam ab Augustini evo fama erat. Ejus auctores suspicatur is sanctus Doctor recentiores Donatistas. Ac primo quidem figmenti hujus falsitatem, lib. de unico Baptismo, contra Petilianum, cap. 16, n. 27, inde probat, quia nullo teste, nulla monimenti cujusquam firmitate fulciatur. Quid ergo, inquit, opus est ut episcoporum romanæ Ecclesiæ, quos incredibilibus calumniis insectatus est (Petilianus), objecta ab eo crimina diluamus ? Marcellinus et presbyteri ejus Melchiades, Marcellus et Silvester traditionis codicum divinorum et C thurificationis ab eo crimine arguuntur: sed numquid in eo etiam convincuntur, aut convicti aliPATROL. VI.

B

A qua documentorum firmitate monstrantur? Ipse sceleratos et sacrilegos fuisse dicit: ego innocentes fuisse respondeo. Quid laborem probare defensionem meam, cum ille nec tenuiter probare conatus sit accusationem suam? › Ex quibus Augustini verbis cuique exploratum est, idem crimen non in Marcellinum solum, sed etiam in presbyteros ejus Marcellum, Melchiadem et Silvestrum, qui ipsi postea successerunt, fuisse intentum. Si ergo illi omnino insontes atque hujus sceleris puri; neque magis reus videri debet Marcellinus. Et hoc quidem nobis indubitatum erit, ubi calumniæ hujus causam et originem perspectam habuerimus.

2. Hanc prodit subinde Augustinus, cum fabulam illam ideo a recentioribus Donatistis excogitatam fuisse innuit, ut judicii, quo a Melchiade damnat fuerant, invidiam declinarent. Sed quid opus erat eis una cum Melchiade Marcellinum pontificem, necnon Marcellum et Silvestrum presbyteros infamare? Nimirum ut probabilior fieret ipsorum calumnia. Quocirca excogitandum eis fuit tempus quo thuris. oblatio et sacrorum codicum traditio in Urbe exigebatur, simulque fingendum eos, qui in clero romano tum eminebant, in eamdem impietatem fuisse abductos. Nam si de uno Melchiade hoc pervulgassent, quis crederet tantum crimen inultum relinqui potuisse? At credibilior fit hæc impunitas, cum et ipse, cujus erat punire, et qui proxime post ipsum præsunt, ejusdem sceleris conscii fiunt. Augustinus vero loco citato novos Donatistas mendacii firma illa ratione convincit, quod majores illorum, seu ante, seu post Melchiadis judicium, de illo crimine ne cogitarint quidem. De quo, inquit, judicio cum majores istorum importunissima pervicacia memorato imperatori (Constantino) quererentur, quod non plene nec

1.

pletus multitudine malitiæ cœpit cum eo habere altercationem de thurificando diis ; et dicens ad Marcellinum urbis Romæ episcopum ‹ Si Christus vester, quem dicitis natum de virgine Maria, quid apud semetipsum prima luce missi Magi ab Herode obtulerunt ei munera ? quæ ? aurum, thus et myrrham, id ut scirent sacerdotes, per quid placarent hunc, quem dicitis resurrexisse et sedere super. Dicit ei Marcellinus episcopus: Non obtulerunt ei, ut sacrificarent vanitati ; sed ideo, ut Deum ac Dominum altissimum eum, quem negabant, ostenderent. Urbanus ad eadem respondit, dicens: Una nocte simul adstemus ante domnos imperatores invictissimos Diocletianum et Maximianum atque clementissimos

recte fuerit examinatum atque depromptum, nihil de A nomine Urbanus, qui erat pontifex Capitolii, et reMelchiadis traditione vel thurificatione dixerunt. Ad cujus audientiam nec venire utique debuerunt, hoc potius ante suggerentes imperatori, aut ut suggere. retur instantes, quod apud traditorem codicum divinorum et idolorum sacrificiis inquinatum causam suam agere non deberent. Cum hoe ergo nec ante suggesserint, nec postea quam contra eos pro Cæciliano judicatum est, saltem victi et irati objiciendum putarint; quid nunc inanes tam sero connectunt calumnias: Quis etiam sibi persuadeat tam publicum crimen ad Petiliani usque tempora ignotum atque sepultum permansisse, aut si non latuerit, tres presbyteros tanti criminis reos in primam Ecclesiæ sedem, nullo reclamante, assumi, et christianissimi principis fidem ac benevolentiam conciliare sibi potuisse? B principes, et dabo tibi quæstionem de thurificando. › Fide dignior est Theodoretus, qui, lib. i Hist. Eccl., c. 3, Marcellinum in persecutione inclaruisse > testatur : « Μαρκελλῖνον τὸν ἐν τῷ διωγμῷ διαπρέψαντα ; 1 quod ita interpretari licet, ut is persecutionis tempore digne et laudabiliter se gesserit, vel etiam ut ipse persecutionem fortiter perpessus, magnam sui nominis existimationem reliquerit.

3. Hinc funditus ruunt Sinuessani concilii acta, quibus, præter rudem eorum et impolitam locutionem, multa absurda, quædam secum pugnantia, alia cum dictis Petiliani, qui Marcellum, Melchiadem et Silvestrum thurificasse objectabat, non consentientia, necnon putidum atque iteratum summi pontificis, qui et mox martyrio coronandus ponitur, mendacium, et alia hujusmodi quam plura omnem adimunt auctori- C tatem. Hujus tamen concilii acta, quæ cum supposititiis Silvestri et Xysti gestis in uno eodemque perantiquo codice Colbertino Langobardicis litteris exarato exhibentur, et, ut ex cognatione atque consensione styli judicare licet, eumdem habere videntur parentem, ad veterum exemplarium fidem, quæ in novissimis conciliorum editionibus minime servata est, infra recudemus, necnon et duas epistolas, quas Isidorus Mercator Marcellino supposuit.

(

2. Venientes autem die, quod dicunt Vulcanibus, dicit ei Urbanus: Faciamus hinc et inde duas chartulas, quasi incrementa petitionum, et afferamus clementissimis principibus. Fecerunt ambo simul, sicut dixerat Urbanus, et venientes ad sacratissimos principes offerebant eis. Marcellinus itaque, urbis Romæ episcopus, fidem servans, Christum prædicans, dicit ad principes: Quid mihi et vobis, principes terribiles universo mundo, quoniam vana est superstitio thurificandi? Dicit autem Urbanus: Loquere ad nos ac contra pontifices clementissimi atque invictissimi (clementissimos atque invictissimos) principes, quoniam deum Jovem et invictum Herculem corporei fabricantur, et Jovem quem dicimus cœlum, terram mareque simul cum Saturno menstruantem? Quare ergo hoc Marcellinus pontifex sicut et ego non thurificat majestatibus? Dicit itaque Diocletianus: Non exsecrare hominem hunc, quoniam nostræ clementiæ non difficultat, exhibet inflammari; sed ejus consilium accipiamus utrumque (uterque), quoniam non probavimus nostræ serenitati esse obscurum, nec contra deos immortales dare sententiam. Romanus itaque et Alexander secreto dixerunt Diocletiano : ‹ Si hunc, domine atque invictissime princeps, consilio tenueris blandimentis, omnem urbanam plebem habebis in unitate conservare, et gentes per sacrificia fidelis. sima objurgare. >

II. De thurificatione Marcellini. 3. Dicit autem Diocletianus ad Marcellinum, episcopum urbis Romæ: Video prudentiam tuam, quoniam magna est, ut nostra sit amicitia, quæ diis et universo mundo sit (forte fuit) inimica. Veni itaque, et loquentiam tuam nostro facias incrementum favori. Veniens autem

ANNOTATIONES.

1. Super sex sentirent. Unus e mss., Adspersi mentis suce vacillitate mentiebantur, origine dicentes, quod deorum superstitio vanitatis super se sentirent. Horum autem gestorum corrector hunc locum sic emendare conatus est: Mentis suæ facilitate aspersi, deorum mentiebantur originem, dicentes quod de eorum superstitione vanissima sentirent. Nonne legi posset..... dicentes quod deorum superstitionem vanitatis expertem esse sentirent?

Adstemus. Notandum illud, quo altercationis Urbanum inter et Marcellinum inite arbitri deliguntur Diocletianus et Maximianus.

Difficultat. Hoc est, non resistit, dedecet excandescere horum autem corrector sic restituit: quoniam nullam nobis difficultatem exhibet qua offendamur: ex quo quanta sibi" in verbis ac sententiis mutandis permiserit, perspicere est.